Volkenkunde
Het was vandaag een mooie boekenweekgeschenkdag. Ik dacht ik ga deze keer maar eens naar Leiden, naar het Museum Volkenkunde, een museum over mensen.
Het is opvallend dat sommige volken wel heel actief waren in het opzoeken van andere volken. De Europese naties waren daar bijzonder knap in. Dat ging niet altijd vredelievend. Maar waar ter wereld heerste wel vrede? Het kunstmatig aangelegd eilandje dat de Nederlanders mochten bezetten voor hun handel met Japan was wel een bijzondere overeenkomst. Dejima, bij Nagasaki, is nu gerestaureerd en een toeristenattractie. Leiden heeft ook een band met Japan, via Siebold en de Hortus.
Er bestaat nog steeds onzekerheid over welke natie eigenlijk Amerika ontdekte. Zo lijkt de boekdrukkunst ook zowat overal ter wereld uitgevonden te zijn. Er wordt beweerd dat China in 1421 Amerika reeds ontdekte, maar door troebelen in eigen land gedwongen werd om de verkenning af te blazen. Het zou best kunnen.
Nog te zien tot 12 januari 2020: Kritiek en compassie
"Tentoonstelling over het 17e-eeuwse manuscript van Felipe Guaman Poma de Ayala dat nu nog steeds actueel is en dat behalve als unieke geschiedschrijving ook als aanklacht tegen de koloniale overheersers beschouwd wordt.
In de expositie KRITIEK EN COMPASSIE: ‘Felipe Guaman Poma de Ayala – 17e-eeuwse Inca schrijver in de schijnwerpers’ is een hoofdrol weggelegd voor Felipe Guaman Poma de Ayala. De auteur, een afstammeling van de Inca’s, schreef en illustreerde aan het begin van de zeventiende eeuw een baanbrekend werk: Nueva corónica y buen gobierno: Nieuwe kroniek en goede regering. Een moedig, handgeschreven manuscript van meer dan duizend pagina’s, gericht aan de Spaanse koning Philips de Derde. Het doel hiervan was tweeledig: een gedetailleerd document over de geschiedenis en cultuur van zijn volk, de Inca’s, en tegelijk een aanklacht tegen de koloniale overheersers. Daarmee kan Guaman Poma als een van de eerste anti-koloniale schrijvers van het continent worden beschouwd. In Peru is Poma in 2018 nog steeds bekend en zijn gedachtegoed inspireert bijvoorbeeld kunstenaars.”
Het boek is geschreven in het Spaans. Het oorspronkelijke manuscript bevindt zich in Denemarken. Het is verlucht met fraaie tekeningen. Zegge en schrijve 1189, duizend honderdnegenentachtig pagina’s lang.
Cay coritacho micunqui? ¿Es éste el oro que comes? Este oro comemos.
Is dit het goud dat jullie eten? Dit goud eten wij.
Het is wonderlijk om te zien hoe mensen overal ter wereld hun eigen ideeënwereld creëren, gevuld met goden en demonen. Hoe goed is het dan om een boeddha te zien die rust en vrede uitstraalt.
De ene god is de andere nog niet. En over goden en hun discipelen heeft dan weer een moderne Leidenaar een thriller trilogie geschreven die werelddelen en religieuze feiten en mythen met mekaar verbindt. Jeroen Windmeijer geeft zelfs rondleidingen naar de plekken in Leiden die in zijn boeken voorkomen.
Vroeger had je avontuurlijke wereldontdekkers. Het is ongelooflijk hoeveel moeite sommigen deden om haast ondoordringbare landen binnen te komen als Japan en China. Ik was in de boeken van het museum aan het snuffelen en vond daar een relaas van ene Isaac Titsingh over zijn bezoeken aan het hof van de keizer van China. In die tijd ging reizen vaak heel moeizaam. Het was daarom interessanter.
Tegenwoordig kan bijna elke wereldbewoner naar elk ander land toe. Op station Schiphol stapte zowat een hele school Spaanse scholieren met grote koffers de trein in. In de tuin van Museum Volkenkunde zat een groepje Japanners hun 花見 hanami bloesemfeest te vieren onder de sakura.
De wereld is klein geworden. Tegenwoordig komt het buitenland naar je toe.
Coca-cola sponsort Roemeens voorzitterschap EU
Foodwatch: "Europa is niet te koop, Coca-Cola!
Net nu Europa zich buigt over cruciale voedselwetgeving, pompt Coca-Cola geld in de sponsoring van het Roemeense voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Coca-Cola is officieel 'platinum partner' van het EU-voorzitterschap geworden! Op deze manier verwerft de junkfood gigant een betere positie in het centrum van de 'Brusselse' macht.”
Ondergang van het Avondland
M.I.T. Computer Program Alarmingly Predicts in 1973 That Civilization Will End by 2040
The unbearable unrealism of the present: "What characterises the present moment in history is a pervasive sense of unrealism among elites. Official discourses are no longer used as guides to action, laws are not applied and regulations are ignored."
De media staan er vol mee, waarschuwingen en alarmsignalen. Het gaat na eeuwen westerse beschaving die via globalisering de hele wereld had moeten omvatten, nog steeds niet goed met onze wereld. Vrede, welvaart en gezondheid voor iedereen. Het komt er maar niet van. Weten onze politici nog of al hoe het beter moet? Brexit lijkt op een chaos af te stevenen. Kan het democratische parlementaire partijstelsel het tij nog keren, of is het gedoemd om te vervallen in voortdurende herhaling door inkapseling en gelijkschakeling van partijen, en dat ten gunste en ter voortzetting van een geldstelsel en een virtuele financiële wereld die los van God, moraal en mens lijkt te zijn. Wie schrijft een moderne versie van Wat te doen?
En zou dat wel helpen? Is het niet al zover dat wij onze eigen wereld, de aarde, onomkeerbaar verpest hebben. De alarmsignalen komen vanuit onze hoogste organisaties als de VN helemaal langs alle ambtelijke hiërarchie tot de basis, de bewonersverenigingen. Wij vernietigen onze eigen wereld, onze habitat. Wie het goed heeft, beschermt zijn bezit. Wie het niet goed heeft, is vaak op zichzelf aangewezen. Wie raakt nog wijs uit de ontwikkelingen en wie kent de juiste oplossingen? Wie heeft de regie nog? Begon de afgang met WO II? En hoe zien we Trump? Nederlands wordt niet meer onderwezen op de VU; is dat een teken aan de wand?
Johann Wolfgang von Goethe: Faust: Eine Tragödie - Kapitel 6
Faust:
Bei euch, ihr Herrn, kann man das Wesen
Gewöhnlich aus dem Namen lesen,
Wo es sich allzu deutlich weist,
Wenn man euch Fliegengott, Verderber, Lügner heißt.
Nun gut, wer bist du denn?
Mephistopheles:
Ein Teil von jener Kraft,
Die stets das Böse will und stets das Gute schafft.
Faust:
Was ist mit diesem Rätselwort gemeint?
Mephistopheles:
Ich bin der Geist, der stets verneint!
Und das mit Recht; denn alles, was entsteht,
Ist wert, daß es zugrunde geht;
Drum besser wär's, daß nichts entstünde.
So ist denn alles, was ihr Sünde,
Zerstörung, kurz, das Böse nennt,
Mein eigentliches Element.
Boom: "In De ondergang van het Avondland, in twee delen verschenen in 1918 en 1922, schetst Oswald Spengler een meeslepend panorama van de menselijke geschiedenis. Hij laat zien hoe culturen opkomen en vergaan, in een proces dat vergelijkbaar is met het komen en gaan van de seizoenen. Op basis van een analyse van acht grote culturen ontwikkelt Spengler een methode die hem in staat stelt het heden te duiden als een tijd van cultureel verval en voorspellingen te doen over de toekomst van onze westerse beschaving.
Voor het eerst in Nederlandse vertaling
Deze klassieker uit het interbellum, die nu voor het eerst in het Nederlands is vertaald, is honderd jaar na verschijnen relevanter dan ooit. De wereld om ons heen staat op een kantelpunt. Zaken die decennialang vanzelfsprekend waren, staan nu ter discussie. De ondergang van het Avondland biedt een manier van denken die vandaag de dag weer net zo actueel is als toen het boek voor het eerst verscheen.”
Het boek is voor een paar eurocenten overal als pdf te downloaden. Op internet is het gratis te lezen. Het is pittige kost. Het is me nog niet gelukt om in de Duitse versie verder te komen dan de inleiding. Intussen heeft elk blad dat zichzelf respecteert er iets over geschreven:
Vrij Nederland: "Het is ook het lot van een cultuur als organisme om – als een plant – ten onder te gaan. Om voor die ondergang te zorgen laat Spengler de cultuur overgaan in civilisatie. Daarin is alles van zijn ‘bodem’ ontdaan en kunstmatig geworden. Spengler, noemt het ‘de uiterste en meest kunstmatige toestand waartoe een hoger soort mensen in staat is.’ Onder civilisatie verstaat Spengler alles wat niet natuurlijk, anorganisch is: de grote stad tegenover de provincie, kosmopolitisme tegenover ‘heimat’, koele realiteitszin tegenover ‘ontzag voor de overlevering en het gegroeide’, verworven rechten tegenover natuurlijke rechten.
Wie zijn theorie van de overgang van cultuur naar civilisatie heeft begrepen zou volgens Spengler ‘radicaal’ veranderen. Alles zou op zijn plaats vallen, alsof het Ptolemeïsche wereldbeeld werd vervangen door het Copernicaanse. Volgens mij heb ik het wel zo’n beetje begrepen, maar ik ben er niet radicaal door veranderd. Wel heb ik het boek afwisselend met bewondering en ergernis gelezen. Waarom zouden het apollinische en faustische niet in één hoofd samen kunnen komen?”
NRC: "Anders gezegd: Spengler behoort als denker ontegenzeggelijk tot het politieke spectrum dat politicologen ‘extreem-rechts’ noemen. Het etiket ‘extreem’ duidt hier op een principiële afwijzing van de democratie en de vergoelijking of verheerlijking van geweld.”
NOS: "Voor Europa en Amerika, het Avondland uit de titel, voorspelt het patroon weinig goeds. Volgens Spengler was de bloeitijd van onze cultuur onomkeerbaar voorbij: religie had haar culturele vormingskracht verloren, alle fundamentele vragen waren beantwoord en becommentarieerd, kunst en filosofie hadden niks wezenlijks meer kunnen toevoegen.
Spengler zag juist relatief losstaande culturen waarbinnen hij telkens weer hetzelfde patroon van opkomst, bloei en ondergang herkende, een eigen "logica van de geschiedenis". Specifieke gebeurtenissen waren uiteraard nooit te voorspellen, maar Spengler zag wel telkens bepaalde grondmotieven terugkeren: voor hem verwoordden Epicurus en Nietzsche dezelfde scepsis over hun eigen cultuur, Aristoteles en Hegel stonden juist voor het geloof in de almacht van het verstand. Pythogoras, Mohammed en Cromwell kwamen als puriteinen op "hetzelfde moment" in de ontwikkeling van hun cultuur.
Voor Europa en Amerika, het Avondland uit de titel, voorspelt het patroon weinig goeds. Volgens Spengler was de bloeitijd van onze cultuur onomkeerbaar voorbij: religie had haar culturele vormingskracht verloren, alle fundamentele vragen waren beantwoord en becommentarieerd, kunst en filosofie hadden niks wezenlijks meer kunnen toevoegen. "Wat we nu meemaken is het decrescendo van de briljante nakomelingen, die de boel op een rijtje zitten, verzamelen en afronden, net zoals de Alexandrijnse geleerde in de Romeinse tijd deden", somberde hij destijds.
Verbrugge onderstreept dat die periode van intellectuele verschraling voor Spengler niet het verdwijnen van onze cultuur hoeft te impliceren. "De titel is wat dat betreft misleidend. Spengler doelt niet op de Teloorgang van het Avondland. Hij wil zeggen dat de fase in onze cultuurgeschiedenis waarin religie en kunst, adel en eer de boventoon voeren is afgesloten en in toenemende mate technologie, kapitaal, politiek en economie ons lot dicteren. Dat moeten we accepteren; evenals de waarden die daarmee in het geding zijn."
Van zijn weidse vergezichten is een deel gewoon uitgekomen.
Filosoof Ad Verbrugge
Al aan het begin van de twintigste eeuw voorspelde Spengler dat de democratie zou gaan lijden onder toenemende verstrengeling van het grote geld en de media. Partijpolitiek verliest zijn legitimiteit bij het volk. Hij spreekt over de opkomst, "stilletjes maar onstuitbaar", van "nieuwe caesars" die de democratie misschien wel met de mond belijden, maar feitelijk een soort alleenheersers worden: "De wilskrachtige privépersoon, die tot elke prijs macht wil bezitten en door zijn uitstraling het lot van hele volken en culturen bepaalt, krijgt steeds meer mogelijkheden."
Spiegel: "Bei allen Irrtümern war Spengler überraschend hellsichtig, und die wichtigste seiner Prognosen kann doch noch eintreten: dass auf die Demokratie der Cäsarismus folgt, wohl nicht in jedem Land, aber als dominante Kraft einer Epoche. Dies ist die große Auseinandersetzung des 21. Jahrhunderts. Und Spengler hat das kommen sehen. Ein Sauhund mag er gewesen sein, trivial war er nicht.”
Moeten we ons echt zorgen maken? Een ellendige wereld bestaat voor miljoenen mensen al duizenden en duizenden jaren, die zal niet zomaar verdwijnen. De vraag is of we er iets aan willen veranderen en zo ja, wat dan?
Unpresidented
The Yes Men hebben een ‘speciale’ editie van The New York Times uitgegeven vol met berichten over het aftreden van president Trump. De krant is gedateerd op 1 mei 2019. Dit is de zoveelste bijtende actie van The Yes Men. Ik kan me wel vinden in hun kritiek op Trump, hij is een ongeleid projectiel, maar gelukkig soms ook een papieren tijger. Ik heb het donkere vermoeden dat als Clinton president was geworden we nu al weer in nieuwe oorlogen verstrikt zouden zijn geraakt. Vooralsnog lukt het Trump om het Amerikaanse imperium voor een groot deel lam te leggen. Trump als Mephistopheles?
Johann Wolfgang von Goethe: Faust: Eine Tragödie - Kapitel 6
Faust:
Bei euch, ihr Herrn, kann man das Wesen
Gewöhnlich aus dem Namen lesen,
Wo es sich allzu deutlich weist,
Wenn man euch Fliegengott, Verderber, Lügner heißt.
Nun gut, wer bist du denn?
Mephistopheles:
Ein Teil von jener Kraft,
Die stets das Böse will und stets das Gute schafft.
Faust:
Was ist mit diesem Rätselwort gemeint?
Mephistopheles:
Ich bin der Geist, der stets verneint!
Und das mit Recht; denn alles, was entsteht,
Ist wert, daß es zugrunde geht;
Drum besser wär's, daß nichts entstünde.
So ist denn alles, was ihr Sünde,
Zerstörung, kurz, das Böse nennt,
Mein eigentliches Element.
Trump heeft al meerdere keren gemeld de NAVO te willen verlaten. De NAVO beroept zich erop dat we al 70 jaar geen oorlog hebben dank zij de NAVO, maar dat is pure propaganda. Geen oorlog? Waar dan? Zelfs in Europa zijn wrede oorlogen gevoerd waar ‘onze jongens’ zich misdragen hebben. In de rest van de wereld is de grootste belhamel van de NAVO, de VS, continue actief, zelfs met het promoten van revoluties en terrorisme door jihadisten. Europa wordt niet bedreigd door grootmachten, maar door de terroristen die de VS zelf gecreëerd heeft, wat is toegegeven door Hillary Clinton.
Vreemd genoeg heeft de SP afstand genomen van zijn afwijzing van het lidmaatschap van de NAVO van Nederland (maar is nog steeds kritisch) en ook andere partijen zien er geen been in. Feit is en blijft dat de NAVO een offensieve organisatie is die zich mengt in bloedige oorlogen overal ter wereld. U kunt nog steeds de petitie tekenen.
Het zou voor de wereld zeer goed zijn als Amerika zich terugtrekt uit de NAVO en vooral stopt met het aanstoken van revoluties elders. Dan kan Europa zich niet meer verschuilen achter de brede rug van de POTUS en zal misschien wat ernstiger gaan nadenken over de wandaden begaan onder het mom van humanitaire interventies, die tot nog toe niks humaans hebben opgeleverd. Alleen oorlog, chaos, ellende en verdere verrechtsing en uitbuiting van de wereld.
De hetze tegen Rusland is een poging om het hele Russische gebied onder de macht van de neoliberale geostrategie te brengen. Dat heeft niets met vrijheid en democratie te maken. Trump is nog geen oorlog begonnen. Ondanks de verklaring van Obama dat hij een eind zou maken aan het oorlog voeren, heeft hij zonder toestemming van het Congres Amerikaanse troepen naar Syrië gestuurd, waar ook Nederland zich weer eens schandalig geblameerd heeft. In plaats van democratie brengen wij revolutie.
Een objectieve vergelijking van Trump met andere presidenten zou wel eens in zijn voordeel kunnen uitpakken.
Er heerst tegenwoordig ontzettend veel verwarring in de geesten der mensen. Alles wordt onzeker. Diegenen die zeggen te vechten tegen fake news doen dat zelf op nog grotere schaal.
Hoe loopt het bijvoorbeeld af met Brexit? Slecht, slecht of SLECHT?
Tit-for-tat strategy ?
Continue cooperating if,
Continue defecting if,
Democratie nu
Nadat in 2015 bondskanselier Merkel en haar ministers, samen met onze Jeroen Dijsselbloem (PvdA) als president van de Eurogroep, Griekenland voor de tweede keer sinds de tweede wereldoorlog hadden onderworpen is Merkel nu op overwinningstoer in Griekenland. Maar haar macht is aan het tanen en in Griekenland kreeg zij nu zelfs van de regering die een knieval deed voor de onmenselijke eisen van het IMF en de EU het deksel op haar neus. De Griekse regering vroeg om herstelbetalingen na de ellende en plundering van Griekenland door de Duitse troepen in WO II. En volkomen terecht. De Europese Unie staat in zijn hemd. Berichten over de eis aan Duitsland van Griekenland om herstelbetalingen worden in de Nederlandse media blijkbaar gecensureerd.
Yanis Varoufakis heeft de economische oorlog tegen Griekenland beschreven in zijn boek Adults in the room, een economisch, historisch en menselijk document dat iedereen moet lezen. Het gaat over financiën en economische feiten, dus een zeer saaie en moeilijke materie normaal gesproken, maar dit boek leest als een thriller. Er is ook een Nederlandse vertaling van.
Varoufakis over het bezoek van Merkel: "Over the past two days, Mrs Merkel was in Athens on a victory lap to celebrate her successful subjugation of the Syriza government and the subsequent extension of the Greeks’ debt bondage. Nevertheless, even this subservient Greek government managed to upset her victory lap by mentioning the… war and the reparations the Greeks will continue to demand for the gigantic loss of life and infrastructure under the Nazi occupation.
Mrs Merkel was visiting Athens over the past two days. In her mind, she would have liked to think of her visit as a victory lap. In the mind of most Greeks, Mrs Merkel came to Greece to inspect the desert she helped create (through her bailouts-austerity combination) and to call it… recovery. Ironically, her Greek triumph unleashed deflationary forces that hit Germany (negative interest rates) and wrecked her career. Yes, it is the case that most conservative German voters turned decidedly against her when she did the right thing by letting one million Syrian refugees into Germany in 2015. But, the tide had turned against her even more decidedly when negative interest rates began to eat into the fabled Swabian housewife’s nest egg. In other words, by the time Mrs Merkel let the Syrians in, her base had lost faith in her due to deflationary forces whose origin was the harsh austerity that was first imposed upon the Greeks. From this perspective, Mrs Merkel’s Athens visit is replete with irony: A chancellor on a victory tour celebrating her loss of power and her impending confinement to the group of politicians that wasted monumental capital; capital used not to unite Europe but to fragment it and to leave it open to the vagaries of xenophobic anti-Europeanism.”
Intussen is er een Democracy in Europe Movement, DiEM25, opgericht. Ook een Progressive International, en een Europese Lente.
Time: "'Europe Is Disintegrating.' Greece's Rockstar Economist Yanis Varoufakis Shares His Vision for Reforming the E.U.”
Varoufakis: "Germany is experiencing a paradoxical crisis. Germany is, on paper, flooded by… money. The federal government is in surplus. A tsunami of foreign money is flooding German banks. Families are saving. And even corporations hoard huge amounts of savings. So, why is the political centre not holding? Why are the major parties bleeding? Why is discontent, xenophobia and precariousness on a triumphant march?
The answer is: Germany’s habitat, Europe, is in a deepening systemic crisis. The inhuman austerity policies first tried and tested in Greece were, soon after, extended to the rest of Europe, Germany as well. The result is low levels of investment in people and green technologies across Europe. A wall of money is boosting inequality, share prices, house prices here in Berlin. But none of it is being put to good use in support of people or the environment.
This is why we live in a disintegrating Europe, a depressed Greece, an Italy taken over by racist populists, and a divided German society: Half of the population Germany is finding harder and harder to make ends meet. We should not be surprised. As Hegel might have said: No European people can be prosperous and free when other European countries are condemned to the permanent depression that eternal austerity creates.”
Wat Oekraïne betreft hebben Nederlandse politici en ministers zich schaamteloos geblameerd door in Kiev in 2013 en 2014 demonstraties van rechtsextremisten toe te juichen. Nu wordt heel moeilijk gedaan over facebookberichten zogezegd vanuit Rusland die de Amerikaanse verkiezingen zouden hebben beïnvloed, maar dit was nog veel erger. Dit is rechtstreekse inmenging in de zaken van andere landen. De vrijheid gaat maar één kant uit, blijkbaar.
Kritiek Medvedev op bezoek ministers demonstratie Kiev
Elsevier: Verhofstadt en Van Baalen bewijzen in Kiev het gelijk van Moskou
Rutte en zijn Russen
Rutte zag de ellende na de beslissing van Unilever al aankomen, zijn hele dividendbelastingplan in duigen. Wat doe je dan? Je maakt wat ophef over een oude actie van de MIVD toen vier Russen gepakt werden, om aan te tonen dat je de sterke man van ze Nedderlens blijft. De spionnen werden niet gearresteerd! Heel verstandig, want ze hebben in feite niets gedaan. Maar ze hadden wat kunnen doen, want het zijn Russen natuurlijk. Onze jongens in Moskou doen precies hetzelfde en nog veel erger natuurlijk, heel Europa wordt bespitzeld door spionnen uit de VS, Israël en het VK. En als er iets omver te werpen valt in Oost-Europa staan onze regeringsleiders vooraan om de rebellen aan te moedigen. En dan maar moord en brand schreeuwen over inmenging in buitenlandse verkiezingen door de Russen. De VS doet niets anders dan over de hele wereld verkiezingen sturen en saboteren; desnoods grijpt men manu militari in. Dus waar hebben we het over?
Onze overheid heeft een aantal mobiele telefoons, batterijen en laptops in beslag genomen, zogezegd met ‘verbanden' naar Maleisië en Skripal. De journalist van de NOS, Lex Runderkamp, verslikte zich in zijn woorden om dat allemaal eruit te krijgen en wist even niet op de naam Skripal te komen. Ik heb altijd al gedacht dat 'een verband met Maleisië' iets ‘gevaarlijks' was. Iedereen met een mobieltje en een laptop buitenshuis is een potentiële hacker. Dat maakt het zo leuk voor onze overheid om weer eens Russen te pesten en hun mobieltjes af te pakken. Zo gaat dat al jaren op onze basisscholen onder de kleuters. En je moest eens weten welke verbanden mijn buurjongen allemaal op zijn laptop heeft staan. Laat staan meneer Peters die illegaal in Moskou verblijft. Maar Rutte is weer gered uit zijn dividendbelastingdebacle, en daar gaat het om. Het is altijd goed om wat Russen achter de hand te houden.
Intussen kun je als regeringleider zelfs terroristen financieren in landen waar je een andere regering wil installeren. Hoe absurd had u het gehad willen hebben?
StrategicCultureFoundation: "The US, Britain and other NATO allies upped the ante this week with a coordinated campaign of information war to criminalize Russia. Moscow dismissed the wide-ranging claims as “spy mania”. But the implications amount to a grave assault recklessly escalating international tensions with Russia.”
Update 6 oktober:
NOS: "Russen nu gepakt, maar andere landen hacken net zo goed, ook Nederland
Geen schone handen
Maar westerse landen hebben ook geen schone handen. Zo braken Britse overheidshackers in op het grondgebied van een bondgenoot: België. Bij de telecomprovider Belgacom, die ook veel intercontinentale verbindingen levert, drong de geheime dienst GCHQ diep binnen om in het buitenland roamende 'targets' te kunnen afluisteren. En de Amerikaanse inlichtingendienst NSA wist zelfs Angela Merkel, de bondskanselier van bondgenoot Duitsland, af te luisteren, door op het dak van de ambassade in hartje Berlijn afluisterapparatuur te plaatsen.
Ook Nederland voert hack-operaties uit: inlichtingendiensten AIVD en MIVD hebben allebei hackers in dienst. Begin dit jaar kwamen die ongewild in het nieuws, toen Nieuwsuuren de Volkskrant onthulden dat de Nederlandse inlichtingendiensten binnen wisten te dringen bij Russische overheidshackers."
